Sion zal verlost worden door recht
Opvattingen worden voor een groot deel bepaald door zaken als afkomst, opvoeding en
maatschappelijke positie. Anders gezegd, we denken en handelen vaak naar en vanuit de rol
die wij in het leven hebben gekregen. Een bestuurder praat anders dan een cabaretier, een
actievoerder anders dan de voorzitter van de raad van commissarissen, een ondernemer anders
dan een ambtenaar en zo kan ik nog even doorgaan. Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen.
Een minister Faber bijvoorbeeld. Die is zich, denk ik, van geen enkele context meer bewust.
Maar aan deze uitzonderingen ga ik vanwege hun irrelevantie verder voorbij.
In het verhaal over de laatste weken van Jezus’ leven komen we op die manier verschillende
mensen tegen die opvattingen huldigen die vooral lijken samen te hangen met de rol die zij
binnen het verhaal spelen. De leerlingen van Jezus zijn op één uitzondering na solidair met
Jezus. Maar vooral interessant is de rol die de tegenstanders van Jezus hebben: de Joodse
hogepriesters en Pontius Pilatus.
De Joodse hogepriesters zijn in het verhaal degenen de vooral de regie hebben bij Jezus’
arrestatie en veroordeling, Wat zou hen gedreven hebben? Dat zij zich inhoudelijk in de
boodschap van Jezus hebben verdiept, lijkt niet waarschijnlijk. De toenmalige hogepriesters
waren geen middeleeuwse inquisiteurs. Hun doel was vooral rust zodat de Romeinen geen
alibi hadden in te grijpen. Wat hen wel kon dwingen in te grijpen waren aanduidingen voor
Jezus als koning van Israël en zoon van David. Die ondermijnden immers de legitimiteit van
het Romeinse gezag,
Waarschijnlijker is dat in werkelijkheid de Joodse leiders helemaal niet zo’n grote rol hebben
gespeeld bij Jezus’ arrestatie en terechtstelling. Alles gebeurde onder verantwoording van
Pontius Pilatus, het Romeinse gezag dus. Voor christenen werd dit al snel een probleem. Hoe
konden zij geloven binnen de wereld van het Romeinse rijk in een door de Romeinen
veroordeelde misdadiger? De latere tactiek was dat Pilatus door de Joden was misleid en
gechanteerd. Met andere woorden, Jezus had niets tegen de Romeinse wetten in gedaan. Door
de Joden de schuld te geven van de kruisiging werden de Romeinen tot op zekere hoogte
vrijgepleit. En latere christenen hadden vooral met het Romeinse gezag te maken.
Voor Romeinen als Pilatus was terreur een vorm van regeren. Door mensen in voortdurende
angst te laten leven dat zij het volgende slachtoffer van zijn willekeur konden zijn, probeerde
hij elke weerstand in de kiem te smoren. Pilatus regeerde door de angst permanent te voeden.
In die zin zou Jezus vanuit zijn perspectief een willekeurig gekozen slachtoffer kunnen zijn.
De terechtstelling van iemand die aanhang heeft, maakt meer indruk dan een verder
onbekende.
Hiermee is trouwens niet gezegd dat het Joodse gezag geen enkele rol heeft gespeeld. Zelfs
als we de overlevering letterlijk nemen kan zij nog steeds evengoed zelf slachtoffer van
Romeinse chantage zijn. Maar die is natuurlijk niet vastgelegd.
Terreur als stijl van regeren staat in onze tijd weer volop in de belangstelling. Vanouds is er
maar één waarborg tegen willekeur en dat is de wet. Wetten beschermen individuele rechten.
Zeker in Israël was het besef van recht volop aanwezig. Het is jammer dat in de latere
christelijke traditie vooral aandacht was voor de hypocrisie rond de Joodse wetten. Dat is,
denk ik, niet terecht. Jezus kwam, zo lezen we in de evangeliën, om de wet te volbrengen.
Sterke leiders hebben vaak de neiging hun wil aan iedereen op te leggen. Het gevolg is dat
hun wetten vooral hun repressie ondersteunen. In het christelijk geloof gaat het om een koning
die niet de repressie steunt, maar de bevrijding brengt. In die context krijgen de oude woorden
van Jesaja betekenis: ‘Sion zal verlost worden door recht, / wie er tot inkeer komt, door
gerechtigheid’ (1:27).

Wim de Ruyter